Aleksandra Jakubiak OV: Usprawiedliwienie w łasce

"Ale teraz jawną się stała sprawiedliwość Boża niezależna od Prawa, poświadczona przez Prawo i Proroków. Jest to sprawiedliwość Boża przez wiarę w Jezusa Chrystusa dla wszystkich, którzy wierzą. Bo nie ma tu różnicy: wszyscy bowiem zgrzeszyli i pozbawieni są chwały Bożej, a dostępują usprawiedliwienia darmo, z Jego łaski, przez odkupienie które jest w Chrystusie Jezusie. Jego to ustanowił Bóg narzędziem przebłagania przez wiarę mocą Jego krwi. Chciał przez to okazać, że sprawiedliwość Jego względem grzechów popełnionych dawniej - za dni cierpliwości Bożej - wyrażała się w odpuszczaniu ich po to, by ujawnić w obecnym czasie Jego sprawiedliwość, i [aby pokazać], że On sam jest sprawiedliwy i usprawiedliwia każdego, który wierzy w Jezusa". (Rz 3 21-26)
 Aleksandra Jakubiak OV: Usprawiedliwienie w łasce
/ pixabay.com/geralt

Zagadnienie usprawiedliwienia, występujące u św. Pawła, jest rzeczywistością delikatną i złożoną. Badanie jej wymaga zarówno świadomości dotyczącej zmiany znaczenia niektórych terminów wraz z upływem czasu - spowodowanej choćby przenikaniem się różnych kultur, jak i pewnego rodzaju pokory związanej z wielością sporów i błędów, jakie zrodziły się i rodzą nadal w wyniku opacznej lub pochopnej interpretacji tego pojęcia.

Wyżej wymienione określenie jest przez św. Pawła stosowane często, szczególnie w Liście do Rzymian, a sama nauka o usprawiedliwieniu w łasce stanowi fundament jego teologii. Jednak w wyniku błędnych interpretacji tego nauczania, już za życia Pawła zaczął kształtować się ruch antypauliński, zarzucający mu może nie tyle bezpośrednie autorstwo, co swoisty „patronat” lub przynajmniej wkład w kształtowanie się teologicznych błędów, który powodowany miał być trudnością używanych przez niego sformułowań. Choć stopień tej trudności polegał na szerokim horyzoncie pojmowania kwestii antropologicznych oraz głębszej niż hebrajska teorii osoby, to wśród myślących schematycznie słuchaczy Pawłowego nauczania, mógł rodzić się brak należytego zrozumienia tematu. Pierwsze oznaki retoryki antypaulińskiej widzieć możemy już w samym Nowym Testamencie, szczególnie w Liście św. Jakuba (Jk 2, 23-24).

W świetle powyższego, warto pochylić się zatem uważniej nad zrozumieniem złożoności pojęcia usprawiedliwienia w teologii Apostoła Pawła. Podstawę słowotwórczą stanowi tu wyraz „sprawiedliwość” - a być usprawiedliwionym, to być kimś na powrót uznanym za sprawiedliwego. W tym właśnie miejscu zacieranie się żydowskiego pojmowania sprawiedliwości na rzecz interpretacji jurydycznych, które nastąpiło w wyniku rozprzestrzeniania się chrześcijaństwa na terenie Imperium Rzymskiego, stało się podstawą poznawczego chaosu. Tymczasem w Izraelu sprawiedliwość rozumiana była jako równoważność zachowana między pewnym fenomenem a odpowiadającą mu rzeczywistością - pomocny w zrozumieniu tego jest przykład wagi, na której położony zostaje pewien przedmiot a w celu precyzyjnego wymierzenia jego ciężaru na drugiej szalce układa się odważniki.

W starotestamentalnej tradycji sprawiedliwość funkcjonowała na trzech płaszczyznach - handlowej, prawnej oraz religijnej. To, co starożytny Izraelita uważał za sprawiedliwość, współczesny Europejczyk określiłby kolejno - uczciwością, praworządnością oraz pobożnością. Św. Paweł pisząc o usprawiedliwieniu dodaje niejako do tych trzech żydowskich przestrzeni rozumienia sprawiedliwości jeszcze sferę antropologiczną, w której właściwą miarą jest człowiek zamierzony przez Boga - ideał człowieczeństwa. Tyle tylko, że po grzechu pierworodnym nikt nie jest w stanie do tego  pułapu samodzielnie dojść. Tu pojawia się jednak osoba Chrystusa urzeczywistniająca ten ideał, w swym człowieczeństwie podobna do pierwszych ludzi - On jest miarą sprawiedliwości ludzkiej. My jednak nadal nie jesteśmy władni tejże miary zrównoważyć i tu właśnie centralnym zagadnieniem staje się kwestia usprawiedliwienia, bowiem wbrew naszemu jurydycznemu, rzymskiemu rozumieniu znaczenia tego słowa, nie o uwierzytelnienie, legalizację czy alibi tu chodzi, a o uzdolnienie z łaski do dopełnienia miary ideału człowieczeństwa. I nie dzieje się to siłami ludzkimi, ale jest dziełem samego Boga, przełamaniem mocy grzechu pierworodnego dokonanym w akcie Paschalnego Misterium. W ten sposób wszystko zasadza się tu zatem na dwóch perspektywach - rozumieniu równoważnego, nie legalistycznego, pojęcia sprawiedliwości oraz na właściwym obrazie Boga, jako sprawiedliwego. Bowiem - jak zauważa Joachim Gnilka - sprawiedliwość Boża to u Pawła (Rz 3, 24-26) nie tyle odebranie przez Chrystusa kary za wszystkich ludzi, by Boży rachunek się zgadzał, nie o domaganie się sprawiedliwości chodzi, ale o jej zapewnienie przez samego Boga: „Sprawiedliwość Boga jest Jego łaską” - pisze Gnilka. A łaska uzdalnia człowieka, by stawał się on jak Jezus i mimo pozostania skutków grzechu pierworodnego, grzech ten, co do istoty, nie jest już przeszkodą, a miary sprawiedliwości dopełniamy dzięki łasce.

„Usprawiedliwienie… jest nie tylko odpuszczeniem grzechów, lecz także uświęceniem i odnowieniem wewnętrznego człowieka” - formułuje Sobór Trydencki w odpowiedzi na redukujące rozumienie tej kwestii przez Lutra i deformujące ją nauczanie Kalwina. Moment, w którym odium grzechu pierworodnego jest nad człowiekiem łamane, stanowi chrzest, kiedy zgodnie z symboliką żydowską, zanurzeni w wodzie (grzechu), doznajemy usprawiedliwienia, by stać się „nowym stworzeniem” i uzdolnieni w łasce możemy urzeczywistniać realizację ideału człowieczeństwa.

Nie jest jednak tak, jak zarzucali Pawłowi jego adwersarze, że pomija on wagę  działania człowieka. W Liście do Rzymian Apostoł pisze: „Czy więc przez wiarę obalamy Prawo? Żadną miarą! Tylko prawo właściwie ustawiamy” (Rz 3, 31) i choć dalej (Rz 4, 3-5; Ga 2, 20-21) podkreśla, że to wiara jest tytułem do usprawiedliwienia, to w nauczaniu św. Pawła obecne jest zagadnienie współpracy z łaską, które rodzi się pod wpływem doświadczania tejże łaski - uczynki miłosierdzia, modlitwa, życie sakramentalne,  moralność - to wszystko owoce tej współpracy. A miłość doznawana od Boga rodzi w człowieku miłość do świata. Uczynki stanowią zatem skutek usprawiedliwienia, nie jego podstawę i są odpowiedzią współpracującą z urzeczywistnianiem się królestwa Bożego.

Wydaje się zatem, że w analizie pojęcia usprawiedliwienia kluczowy jest balans, wytwarzający się gdzieś na drodze pomiędzy skrajnym protestanckim sola fides a pelagiańskim zarabianiem uczynkami na zbawienie, bowiem człowiek, doświadczający nadal skutków grzechu pierworodnego, ma skłonność do odpowiedzi ekstremalnych i redukujących, które potrafią upodabniać rzeczywistość do pokoju pełnego krzywych luster, tymczasem opis realiów, szczególnie tych nadprzyrodzonych, zasadza się zwykle na harmonii wielu czynników.

 

Źródła:

1. Tekst powstał z inspiracji wykładami z zakresu teologii pism św. Pawła wygłoszonymi przez ks. dr. Arnolda Zawadzkiego

2. Joachim Gnilka "Paweł z Tarsu"


 

POLECANE
Fatalne wyniki polskiego przemysłu. Największe pogorszenie od 2023 roku z ostatniej chwili
Fatalne wyniki polskiego przemysłu. Największe pogorszenie od 2023 roku

Wygląda na to, że kondycja polskiego przemysłu uległa znacznemu pogorszeniu. Wskaźnik PMI (Purchasing Managers' Index) dla sektora przemysłowego spadł w czerwcu do poziomu 44,8 pkt, znacznie poniżej neutralnej granicy 50 pkt i poniżej oczekiwań analityków, którzy szacowali wynik na poziomie 48,1 pkt. Jak wskazuje PKO BP, to najniższy wskaźnik od października 2023 roku i jednocześnie największy dwumiesięczny spadek od połowy 2022 roku.

Nie żyje Diamentowy Książę Wiadomości
Nie żyje "Diamentowy Książę"

Media obiegła smutna wiadomość. Nie żyje książę Harald Hohenzollern, zwany także "Diamentowym Księciem". Okoliczności jego śmierci wciąż pozostają niejasne.

Hiszpania: Potężna awaria sieci trakcyjnej. Setki ludzi utknęło na stacjach i w pociągach z ostatniej chwili
Hiszpania: Potężna awaria sieci trakcyjnej. Setki ludzi utknęło na stacjach i w pociągach

Ruch pociągów dużych prędkości między Madrytem a Andaluzją, na południu Hiszpanii, został we wtorek wstrzymany do odwołania, gdy w poniedziałek wieczorem awaria sieci trakcyjnej unieruchomiła ponad 20 pociągów – poinformował hiszpański operator infrastruktury kolejowej ADIF.

Ponowne przeliczenie głosów? Polacy się wypowiedzieli z ostatniej chwili
Ponowne przeliczenie głosów? Polacy się wypowiedzieli

IBRiS przeprowadził sondaż, pytając Polaków, czy chcą ponownego przeliczenia głosów oddanych w II turze wyborów prezydenckich. Badani postawili sprawę jasno.

Beata Szydło: Tusk ma problem mentalny z tym, żeby przeciwstawić się kanclerzowi Merzowi z ostatniej chwili
Beata Szydło: Tusk ma problem mentalny z tym, żeby przeciwstawić się kanclerzowi Merzowi

– Premier Tusk ma problem mentalny z tym, żeby przeciwstawić się kanclerzowi Merzowi, tak jak nie potrafił przeciwstawić się Angeli Merkel – mówiła w rozmowie Tomaszem Terlikowskim na antenie RMF FM była premier Beata Szydło.

Niepokojące informacje z granicy. Komunikat Straży Granicznej pilne
Niepokojące informacje z granicy. Komunikat Straży Granicznej

Straż Graniczna regularnie publikuje raporty dotyczące wydarzeń na granicy polsko-białoruskiej, która znajduje się pod naciskiem ataku hybrydowego.

Pożar na stacji metra. Pilny komunikat dla mieszkańców Warszawy z ostatniej chwili
Pożar na stacji metra. Pilny komunikat dla mieszkańców Warszawy

Straż pożarna gasi pożar na stacji metra Racławicka. Sytuacja jest opanowana – powiedział we wtorek PAP st. kpt. Wojciech Kapczyński z zespołu prasowego Komendanta Miejskiego Państwowej Straży Pożarnej w Warszawie. Linia metra M1 nie kursuje. Wprowadzono komunikację zastępczą. W wyniku pożaru nie odnotowano osób poszkodowanych.

IMGW wydał komunikat. Te województwa są zagrożone z ostatniej chwili
IMGW wydał komunikat. Te województwa są zagrożone

Prawie w całej Polsce (poza wschodem) nastąpi istotne ocieplenie w porównaniu do poniedziałku. Zwiększy się także obciążenie gorącem – w najcieplejszej porze dnia na przeważającym obszarze kraju będzie występować umiarkowany stres gorąca.

Fatalne wieści dla Tuska. Jest nowy sondaż z ostatniej chwili
Fatalne wieści dla Tuska. Jest nowy sondaż

Z sondażu przeprowadzonego przez United Surveys dla Wirtualnej Polski wynika, że gdyby wybory parlamentarne odbyły się w najbliższą niedzielę, wygrałoby je Prawo i Sprawiedliwość z poparciem 28,3 proc. KO uzyskałaby 25,6 proc. poparcia, a obecnie rządząca koalicja nie utworzyłaby rządu.

Dziś Sąd Najwyższy podejmie ostateczną decyzję ws. ważności wyborów prezydenta RP z ostatniej chwili
Dziś Sąd Najwyższy podejmie ostateczną decyzję ws. ważności wyborów prezydenta RP

We wtorek Sąd Najwyższy ma zająć się kwestią ważności wyborów prezydenta RP z 18 maja i 1 czerwca br. Posiedzenie całej Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych wyznaczono na godz. 13, będzie ono jawne i transmitowane.

REKLAMA

Aleksandra Jakubiak OV: Usprawiedliwienie w łasce

"Ale teraz jawną się stała sprawiedliwość Boża niezależna od Prawa, poświadczona przez Prawo i Proroków. Jest to sprawiedliwość Boża przez wiarę w Jezusa Chrystusa dla wszystkich, którzy wierzą. Bo nie ma tu różnicy: wszyscy bowiem zgrzeszyli i pozbawieni są chwały Bożej, a dostępują usprawiedliwienia darmo, z Jego łaski, przez odkupienie które jest w Chrystusie Jezusie. Jego to ustanowił Bóg narzędziem przebłagania przez wiarę mocą Jego krwi. Chciał przez to okazać, że sprawiedliwość Jego względem grzechów popełnionych dawniej - za dni cierpliwości Bożej - wyrażała się w odpuszczaniu ich po to, by ujawnić w obecnym czasie Jego sprawiedliwość, i [aby pokazać], że On sam jest sprawiedliwy i usprawiedliwia każdego, który wierzy w Jezusa". (Rz 3 21-26)
 Aleksandra Jakubiak OV: Usprawiedliwienie w łasce
/ pixabay.com/geralt

Zagadnienie usprawiedliwienia, występujące u św. Pawła, jest rzeczywistością delikatną i złożoną. Badanie jej wymaga zarówno świadomości dotyczącej zmiany znaczenia niektórych terminów wraz z upływem czasu - spowodowanej choćby przenikaniem się różnych kultur, jak i pewnego rodzaju pokory związanej z wielością sporów i błędów, jakie zrodziły się i rodzą nadal w wyniku opacznej lub pochopnej interpretacji tego pojęcia.

Wyżej wymienione określenie jest przez św. Pawła stosowane często, szczególnie w Liście do Rzymian, a sama nauka o usprawiedliwieniu w łasce stanowi fundament jego teologii. Jednak w wyniku błędnych interpretacji tego nauczania, już za życia Pawła zaczął kształtować się ruch antypauliński, zarzucający mu może nie tyle bezpośrednie autorstwo, co swoisty „patronat” lub przynajmniej wkład w kształtowanie się teologicznych błędów, który powodowany miał być trudnością używanych przez niego sformułowań. Choć stopień tej trudności polegał na szerokim horyzoncie pojmowania kwestii antropologicznych oraz głębszej niż hebrajska teorii osoby, to wśród myślących schematycznie słuchaczy Pawłowego nauczania, mógł rodzić się brak należytego zrozumienia tematu. Pierwsze oznaki retoryki antypaulińskiej widzieć możemy już w samym Nowym Testamencie, szczególnie w Liście św. Jakuba (Jk 2, 23-24).

W świetle powyższego, warto pochylić się zatem uważniej nad zrozumieniem złożoności pojęcia usprawiedliwienia w teologii Apostoła Pawła. Podstawę słowotwórczą stanowi tu wyraz „sprawiedliwość” - a być usprawiedliwionym, to być kimś na powrót uznanym za sprawiedliwego. W tym właśnie miejscu zacieranie się żydowskiego pojmowania sprawiedliwości na rzecz interpretacji jurydycznych, które nastąpiło w wyniku rozprzestrzeniania się chrześcijaństwa na terenie Imperium Rzymskiego, stało się podstawą poznawczego chaosu. Tymczasem w Izraelu sprawiedliwość rozumiana była jako równoważność zachowana między pewnym fenomenem a odpowiadającą mu rzeczywistością - pomocny w zrozumieniu tego jest przykład wagi, na której położony zostaje pewien przedmiot a w celu precyzyjnego wymierzenia jego ciężaru na drugiej szalce układa się odważniki.

W starotestamentalnej tradycji sprawiedliwość funkcjonowała na trzech płaszczyznach - handlowej, prawnej oraz religijnej. To, co starożytny Izraelita uważał za sprawiedliwość, współczesny Europejczyk określiłby kolejno - uczciwością, praworządnością oraz pobożnością. Św. Paweł pisząc o usprawiedliwieniu dodaje niejako do tych trzech żydowskich przestrzeni rozumienia sprawiedliwości jeszcze sferę antropologiczną, w której właściwą miarą jest człowiek zamierzony przez Boga - ideał człowieczeństwa. Tyle tylko, że po grzechu pierworodnym nikt nie jest w stanie do tego  pułapu samodzielnie dojść. Tu pojawia się jednak osoba Chrystusa urzeczywistniająca ten ideał, w swym człowieczeństwie podobna do pierwszych ludzi - On jest miarą sprawiedliwości ludzkiej. My jednak nadal nie jesteśmy władni tejże miary zrównoważyć i tu właśnie centralnym zagadnieniem staje się kwestia usprawiedliwienia, bowiem wbrew naszemu jurydycznemu, rzymskiemu rozumieniu znaczenia tego słowa, nie o uwierzytelnienie, legalizację czy alibi tu chodzi, a o uzdolnienie z łaski do dopełnienia miary ideału człowieczeństwa. I nie dzieje się to siłami ludzkimi, ale jest dziełem samego Boga, przełamaniem mocy grzechu pierworodnego dokonanym w akcie Paschalnego Misterium. W ten sposób wszystko zasadza się tu zatem na dwóch perspektywach - rozumieniu równoważnego, nie legalistycznego, pojęcia sprawiedliwości oraz na właściwym obrazie Boga, jako sprawiedliwego. Bowiem - jak zauważa Joachim Gnilka - sprawiedliwość Boża to u Pawła (Rz 3, 24-26) nie tyle odebranie przez Chrystusa kary za wszystkich ludzi, by Boży rachunek się zgadzał, nie o domaganie się sprawiedliwości chodzi, ale o jej zapewnienie przez samego Boga: „Sprawiedliwość Boga jest Jego łaską” - pisze Gnilka. A łaska uzdalnia człowieka, by stawał się on jak Jezus i mimo pozostania skutków grzechu pierworodnego, grzech ten, co do istoty, nie jest już przeszkodą, a miary sprawiedliwości dopełniamy dzięki łasce.

„Usprawiedliwienie… jest nie tylko odpuszczeniem grzechów, lecz także uświęceniem i odnowieniem wewnętrznego człowieka” - formułuje Sobór Trydencki w odpowiedzi na redukujące rozumienie tej kwestii przez Lutra i deformujące ją nauczanie Kalwina. Moment, w którym odium grzechu pierworodnego jest nad człowiekiem łamane, stanowi chrzest, kiedy zgodnie z symboliką żydowską, zanurzeni w wodzie (grzechu), doznajemy usprawiedliwienia, by stać się „nowym stworzeniem” i uzdolnieni w łasce możemy urzeczywistniać realizację ideału człowieczeństwa.

Nie jest jednak tak, jak zarzucali Pawłowi jego adwersarze, że pomija on wagę  działania człowieka. W Liście do Rzymian Apostoł pisze: „Czy więc przez wiarę obalamy Prawo? Żadną miarą! Tylko prawo właściwie ustawiamy” (Rz 3, 31) i choć dalej (Rz 4, 3-5; Ga 2, 20-21) podkreśla, że to wiara jest tytułem do usprawiedliwienia, to w nauczaniu św. Pawła obecne jest zagadnienie współpracy z łaską, które rodzi się pod wpływem doświadczania tejże łaski - uczynki miłosierdzia, modlitwa, życie sakramentalne,  moralność - to wszystko owoce tej współpracy. A miłość doznawana od Boga rodzi w człowieku miłość do świata. Uczynki stanowią zatem skutek usprawiedliwienia, nie jego podstawę i są odpowiedzią współpracującą z urzeczywistnianiem się królestwa Bożego.

Wydaje się zatem, że w analizie pojęcia usprawiedliwienia kluczowy jest balans, wytwarzający się gdzieś na drodze pomiędzy skrajnym protestanckim sola fides a pelagiańskim zarabianiem uczynkami na zbawienie, bowiem człowiek, doświadczający nadal skutków grzechu pierworodnego, ma skłonność do odpowiedzi ekstremalnych i redukujących, które potrafią upodabniać rzeczywistość do pokoju pełnego krzywych luster, tymczasem opis realiów, szczególnie tych nadprzyrodzonych, zasadza się zwykle na harmonii wielu czynników.

 

Źródła:

1. Tekst powstał z inspiracji wykładami z zakresu teologii pism św. Pawła wygłoszonymi przez ks. dr. Arnolda Zawadzkiego

2. Joachim Gnilka "Paweł z Tarsu"



 

Polecane
Emerytury
Stażowe