Konrad Wernicki: Pracownik zuberyzowany

Pracownikiem można nazwać się wtedy, gdy jesteśmy stroną stosunku pracy. Ten zachodzi, gdy wykonujemy pracę w określonych godzinach, w określonym miejscu i pod czyimś nadzorem czy kierownictwem. W takim wypadku jedyną legalną formą zatrudnienia winna być umowa o pracę. Przynajmniej tak to przewiduje polskie prawo. Żadne science fiction. Czyżby?

No tak się składa, że w Polsce masa ludzi pracuje na umowach cywilnoprawnych, zwanych śmieciowymi z uwagi na to, że pozbawiają nas, pracowników, naszych własnych praw. Jasne, można dla kogoś wykonywać zlecenie albo dzieło, ale nie gdy siedzimy w zakładzie pracy od 8 do 16 i przez cały dzień wykonujemy czyjeś polecenia. A tak się dzieje w całej Polsce. Ich wartość w porównaniu do umowy o pracę jest śmieciowa. To patologia, z którą polscy politycy nie potrafią sobie poradzić. Ba, co ja gadam. Przecież byli i tacy, przed 2015 r., którzy stworzyli warunki do tego, by pracodawcy promowali właśnie takie karykaturalne formy zatrudnienia. Dzięki staraniom NSZZ „Solidarność” obecne władze chociaż wprowadziły minimalną stawkę godzinową za wykonywane zlecenie, a także stosownie opodatkowały te umowy, aby pracownicy mogli być objęci ubezpieczeniem zdrowotnym i społecznym. Dzięki temu dokładają się do systemu emerytalnego i tym samym odkładają na własną jesień życia. Do ideału daleko, ale i tak zrobiono w tym obszarze postęp.

Jednak od jakiegoś czasu polski rynek pracy jest toczony przez jeszcze większą patologię. Jej ofiary codziennie mijamy na ulicy, a nawet korzystamy z ich usług. To pracownicy platform cyfrowych, a mówiąc mniej enigmatycznie, najczęściej rowerowi kurierzy takich firm jak Uber, Bolt, Pyszne.pl itp. To także kierowcy tychże aplikacji. No właśnie, aplikacji, które nie są ich pracodawcą.

W teorii wygląda to tak, że jeśli jesteś młody, dynamiczny i lubisz niezależność, to możesz zacząć dorabiać albo pracować na full właśnie przy wykorzystaniu takiej aplikacji jak Uber. Nie żebyś zostawał pracownikiem, nie, nie. Ty po prostu zostajesz „niezależnym” kurierem, kierowcą, kowalem własnego losu. Pracujesz, kiedy chcesz, gdzie chcesz, a aplikacja wspaniałomyślnie ci to ułatwia, aranżując cały proces, dając dostęp do klientów itd.

W rzeczywistości wygląda to tak, że ta sama aplikacja mówi ci, kiedy możesz pracować, a kiedy nie ma z ciebie pożytku i jesteś akurat zbędny. To brzmi super, że możesz np. zalogować się jako aktywny kierowca we wtorek wieczorem i coś dorobić, ale jeśli w tym momencie nie ma odpowiedniego ruchu klientów w apce, to nic się nie dzieje, nic nie zarabiasz. Z kolei gdy ten ruch jest, to często musisz działać według założonego harmonogramu, grafiku, bo jeśli wszyscy kurierzy/kierowcy rzucą się w jednym momencie do pracy, to też nie będzie to optymalne.

Taki kurier rowerowy dostaje swój rewir, grafik, kiedy ma pracować, uniform roboczy, często też rower, ale telefon z działającą apką to już jego interes. To takie quasi-wolnościowe pracowanie, bo z jednej strony wmawia ci się, że pracujesz, kiedy chcesz, i sam sobie jesteś szefem, a z drugiej strony aplikacja mówi ci, co i kiedy masz robić, daje rzeczy niezbędne do pracy… oprócz tej najbardziej wrażliwej, czyli telefonu. W końcu telefony się za łatwo niszczą, ekrany pękają, Ubera nie stać na takie koszty, prawda? Niech gówniarz ryzykuje swoim sprzętem.

Ten system jest bardzo nie fair i bazuje na wyzysku ludzi młodych, bez doświadczenia zawodowego, oraz na imigrantach nieznających języka polskiego, przybyłych do Polski na plus minus rok, by pracować „dla aplikacji” z dodatkowym pośrednictwem agencji zatrudnienia.

I OK, rozumiem, że ktoś faktycznie może nie mieć czasu na pełnoprawną pracę, bo np. studiuje i to rozwożenie hamburgerów jest dla niego elastyczną formą zarobienia kasy, ale całkowicie pozbawioną ochrony swoich praw, nawet najbardziej podstawowych, jak potrzeba załatwienia swoich potrzeb fizjologicznych.

Świeżym przykładem na to jest sytuacja, która zastała kurierów Glovo w jednej z Biedronek, od której odbierają paczki dla klientów. Wcześniej, czekając na skompletowanie paczki z zakupami, mogli poczekać na jej odbiór w strefie do tego wyznaczonej, usiąść, skorzystać z kuchni, toalety. To była jakaś namiastka pomieszczenia socjalnego, do którego dostęp ma każdy inny pracownik w jakimkolwiek zakładzie pracy. Pewnego dnia to się skończyło i kurierom zabroniono użytkowania  wyżej wymienionych dobrodziejstw. Musieli czekać na paczki przed sklepem. Zachowanie owej Biedronki było podyktowane zapewne tym, że ktoś raz czy drugi zostawił po sobie syf i miarka się przebrała, na czym ucierpieli wszyscy. Tu dochodzimy do sedna problemu. Czy Biedronka mogłaby zakazać korzystania z toalety swoim pracownikom, nawet gdyby tak „narozrabiali”? Nie, bo jako pracodawca ma w obowiązku zapewnić dostęp do toalety swoim pracownikom. Kurierzy nimi nie są. Nie są też formalnie pracownikami Glovo, mimo że wykonują pracę zarówno dla aplikacji, jak i dla Biedronki.

Tak się kończy uberyzacja pracowników.

Kurier wykonując swoją prace nie może nawet skorzystać z toalety czy pomieszczenia by usiąść, bo ani biedronka, ani nikt inny nie uważa go za swojego pracownika. pic.twitter.com/wGa4l7Wn0c

— Konrad Wernicki (@Konrad_Wernicki) March 23, 2023

Jak ma się czuć taki kurier, któremu zabroniono nawet wejść do środka podczas ulewnego deszczu, nie wspominając o sytuacji, w której „mu się zachce”? To też słaba informacja dla nas jako potencjalnych klientów. Skoro kurier nie ma się gdzie załatwić, to bardzo prawdopodobne, że wyleje się gdzieś po drodze w krzakach, dostarczając nam nasze jedzenie. Rąk nie umyje, bo nie ma jak. Smacznego.

I nie możemy go za nic winić, bo to nie jego wina. Jest traktowany jak narzędzie, a nie pracownik, człowiek. W całej tej sytuacji nikt nie poczuwa się do odpowiedzialności za tych ludzi, bo nikt nie ma z nimi podpisanej umowy, która by cokolwiek im gwarantowała, choćby dostęp do toalety.

Jako cywilizowany świat uporaliśmy się z wyzyskiem XIX w., gdy pracowano bez umów po 12 godzin dziennie, wykopaliśmy komunizm z Polski, częściowo uporaliśmy się z drapieżnym neoliberalizmem na rynku pracy, ale dziś mamy nowe wyzwanie: wielkie korporacje wykorzystujące ludzi w biały dzień, w białych rękawiczkach.

Dzisiejszy świat pracy zdominowany jest modą na elastyczność. Dotyczy to zarówno miejsca pracy, jak i czasu jej wykonywania, a nawet dostępnych narzędzi. „Get the job done”, jak to mówią Anglosasi, czyli robota ma być zrobiona i tyle. Nie jest to złe, wielu młodym ludziom to odpowiada, jeśli mogą w dżentelmeńskiej umowie dogadać się z pracodawcą i umówić na pracę zdalną, ufając sobie wzajemnie. Jednak nawet gdy relacje są nienaganne i pracownik czuje zaufanie swoich przełożonych, to musi mieć zapewnioną ochronę prawną, którą gwarantuje normalna umowa o pracę. Dziś może być dobrze i warunki pracy są super, ale nigdy nie wie, kiedy wajcha zostanie przestawiona na inny tryb. Szefostwo zawsze może się zmienić, może pojawić się kryzys i wtedy np. taki szczęśliwy pracownik, który robił swoje ze swojej domowej kanapy, ale bez umowy o pracę, a z kontraktem B2B z dnia na dzień może zostać wylany z roboty, bo ktoś stwierdził, że trzeba ciąć koszty. W zasadzie nawet nie wylany, tylko zwyczajnie pracodawca nie zleci mu pracy w kolejnym miesiącu i tyle. Nie wystawi faktury. W końcu na papierze nic ich nie łączy.

Nie ma tu co czekać na państwo, sprawy trzeba wziąć w swoje ręce. Nadzieja w związkach zawodowych, szczególnie central takich organizacji pracowniczych jak NSZZ „Solidarność”, które mogą pomóc tym ludziom zorganizować się, pokazać, że sami mogą wpływać na poprawę warunków swojej pracy. Niemożliwe?

W grudniu 2022 r. w kilku miastach w Polsce kurierzy Pyszne.pl rozpoczęli nieformalny strajk. Pracownicy skoordynowali swoje działania i uzgodnili, w które dni nie zgłoszą swojej dyspozycji do pracy. W wyniku tego w niektórych miastach protestowało niemal 90% kurierów. Ich niezadowolenie wywołało nieprzyznanie bonusu w okresie zimowym kurierom w mniejszych miastach. Dodatkowo żądali przywrócenia dodatków stażowych oraz za pracę w trudnych warunkach pogodowych. Założyli też związek zawodowy.

Przed NSZZ „Solidarność” istnieje wielka szansa, by pomóc i przekonać do siebie młodych ludzi, którzy są dziś wykorzystywani na rynku pracy. Trzeba tylko wyciągnąć do nich pomocną dłoń.