Opuścić nieludzką ziemię
Ewakuacja Armii Polskiej z ZSRR do Iranu zakończyła się w sierpniu 1942 roku. Ze względu na bardzo zły stan zdrowia śmiertelność wśród ewakuowanych była duża. Na terytorium Iranu pochowanych zostało 2806 osób, w tym 650 wojskowych. Groby zlokalizowane są na dwóch cmentarzach polskich oraz jako polskie kwatery na innych cmentarzach, głównie ormiańskich.
/ NAC.
Leszek Masierak
19 lipca 1942 roku z portu w Krasnowodsku nad Morzem Kaspijskim odszedł pierwszy transport polskich żołnierzy i ludności cywilnej, opuszczających ZSRR na mocy porozumienia o całkowitej ewakuacji Armii Polskiej. Przez pół roku z „nieludzkiej ziemi” wyjechało ponad 115 tysięcy Polaków – w tym 78 tysięcy żołnierzy.
Po agresji ZSRR 17 września 1939 roku i aneksji wschodnich terenów Rzeczpospolitej stosunki pomiędzy Polską a ZSRR praktycznie nie istniały. Wprawdzie nie ogłoszono formalnie stanu wojny pomiędzy oboma krajami, jednak Stalin nie uznawał polskiego rządu w Angers, a później Londynie, zaś polskie władze traktowały ZSRR jak państwo wrogie – planowano nawet udział polskich sił zbrojnych w bezpośrednich walkach z Armią Czerwoną w Finlandii. Na włączonych do ZSRR terenach szalał terror, dziesiątki tysięcy polskich obywateli zostało zesłanych, tysiące trafiły do więzień i łagrów. Straszliwy był również los wielu polskich jeńców – ponad dwadzieścia tysięcy zostało zamordowanych, tysiące innych zmuszono do wycieńczających robót.
Z wroga w sojusznika
Sytuacja zmieniła się diametralnie o świcie 22 czerwca 1941 roku. Z roli sojusznika Niemiec Stalin przeobraził się we współwalczącego z aliantami – co natychmiast zauważył rząd brytyjski, proponując Rosjanom pełną współpracę i każdą możliwą pomoc. Również rząd polski starał się wykorzystać okazję do poprawy losu Polaków w ZSRR i ustalenia poprawnych stosunków między oboma krajami. 30 lipca zawarto umowę o przywróceniu stosunków dyplomatycznych, zaś 14 sierpnia w Moskwie podpisano konwencję wojskową, na mocy której powstać miała Armia Polska w ZSRR. Jej dowódcą mianowano generała dywizji Władysława Andersa – niegdyś oficera armii carskiej, od późnej jesieni 1939 roku więzionego przez NKWD. ZSRR ogłosił też „amnestię” dla wszystkich Polaków więzionych lub wywiezionych w ostatnich dwóch latach. Mieli być bazą nowo tworzonej armii – wstępnie planowano utworzenie sześciu dywizji piechoty oraz wielkiej jednostki pancernej i wielkiej jednostki kawalerii. Centrum formowania polskich jednostek zlokalizowano w rejonie Kujbyszewa, Saratowa i Buzułuku.
Cały artykuł w najnowszym numerze "TS" (30/2017) do kupienia w wersji cyfrowej tutaj.
#REKLAMA_POZIOMA#
19 lipca 1942 roku z portu w Krasnowodsku nad Morzem Kaspijskim odszedł pierwszy transport polskich żołnierzy i ludności cywilnej, opuszczających ZSRR na mocy porozumienia o całkowitej ewakuacji Armii Polskiej. Przez pół roku z „nieludzkiej ziemi” wyjechało ponad 115 tysięcy Polaków – w tym 78 tysięcy żołnierzy.
Po agresji ZSRR 17 września 1939 roku i aneksji wschodnich terenów Rzeczpospolitej stosunki pomiędzy Polską a ZSRR praktycznie nie istniały. Wprawdzie nie ogłoszono formalnie stanu wojny pomiędzy oboma krajami, jednak Stalin nie uznawał polskiego rządu w Angers, a później Londynie, zaś polskie władze traktowały ZSRR jak państwo wrogie – planowano nawet udział polskich sił zbrojnych w bezpośrednich walkach z Armią Czerwoną w Finlandii. Na włączonych do ZSRR terenach szalał terror, dziesiątki tysięcy polskich obywateli zostało zesłanych, tysiące trafiły do więzień i łagrów. Straszliwy był również los wielu polskich jeńców – ponad dwadzieścia tysięcy zostało zamordowanych, tysiące innych zmuszono do wycieńczających robót.
Z wroga w sojusznika
Sytuacja zmieniła się diametralnie o świcie 22 czerwca 1941 roku. Z roli sojusznika Niemiec Stalin przeobraził się we współwalczącego z aliantami – co natychmiast zauważył rząd brytyjski, proponując Rosjanom pełną współpracę i każdą możliwą pomoc. Również rząd polski starał się wykorzystać okazję do poprawy losu Polaków w ZSRR i ustalenia poprawnych stosunków między oboma krajami. 30 lipca zawarto umowę o przywróceniu stosunków dyplomatycznych, zaś 14 sierpnia w Moskwie podpisano konwencję wojskową, na mocy której powstać miała Armia Polska w ZSRR. Jej dowódcą mianowano generała dywizji Władysława Andersa – niegdyś oficera armii carskiej, od późnej jesieni 1939 roku więzionego przez NKWD. ZSRR ogłosił też „amnestię” dla wszystkich Polaków więzionych lub wywiezionych w ostatnich dwóch latach. Mieli być bazą nowo tworzonej armii – wstępnie planowano utworzenie sześciu dywizji piechoty oraz wielkiej jednostki pancernej i wielkiej jednostki kawalerii. Centrum formowania polskich jednostek zlokalizowano w rejonie Kujbyszewa, Saratowa i Buzułuku.
Cały artykuł w najnowszym numerze "TS" (30/2017) do kupienia w wersji cyfrowej tutaj.
#REKLAMA_POZIOMA#
![[Felieton „TS”] Rafał Woś: Klimatyzm też przeminie](https://www.tysol.pl/imgcache/60x42/c/uploads/news/146198/1757431955fa81b884303ca7addb230d.png){kind=small}
